Een wereldwijd kader om het verlies aan biodiversiteit een halt toe te roepen en natuurlijke ecosystemen te herstellen

Op 19 december 2022 heeft de 15e biodiversiteitstop van het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (VBD COP 15) het "Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework" aangenomen, met vier doelstellingen en 23 streefcijfers die tegen 2030 moeten worden bereikt. Daarmee hebben de ondertekenende landen overeenstemming bereikt over een historisch pakket maatregelen die van cruciaal belang worden geacht om het gevaarlijke verlies aan biodiversiteit aan te pakken en de natuurlijke ecosystemen te herstellen. De ambities omvatten het beschermen van 30% van het land, de oceanen, de kustgebieden en de binnenwateren op aarde, het verminderen van de jaarlijkse schadelijke overheidssubsidies met 500 miljard dollar en het halveren van de voedselverspilling. De deadline voor het bereiken van deze doelstellingen is vastgesteld op 2030. Verschillende teams van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen maakten deel uit van de Belgische delegatie, woonden de conferentie bij en waren betrokken bij de onderhandelingen.

De wetenschap is duidelijk: we verliezen biodiversiteit aan een alarmerend tempo, en kunnen dit enkel op het conto van de mens schrijven. Niet minder dan een miljoen soorten worden met uitsterven bedreigd. Het verlies van de ecosysteemdiensten die zij ons leveren vormt een groot risico voor de menselijke gezondheid en onze levenskwaliteit. Het toenemende ruimtegebruik door een groeiende wereldbevolking, de exploitatie van biotische en abiotische hulpbronnen, klimaatverandering, verontreiniging en de introductie van invasieve soorten buiten hun normale verspreidingsgebied behoren tot de belangrijkste bedreigingen voor onze biodiversiteit.

Een onzekere aanloop

In de huidige context van de pandemie, de oorlog, de energiecrisis, enz. zijn de voorbereidingen traag en pijnlijk verlopen. Voorbereidend werk resulteerde in een ontwerpovereenkomst waarvan grote delen tussen haakjes stonden, als gevolg van onenigheid in het VN-proces omdat landen suggesties hebben toegevoegd over hoe de uiteindelijke reeks doelstellingen eruit zou moeten zien. Dit leidde tot de vrees dat de biodiversiteitscrisis van overheden wereldwijd niet de aandacht zou krijgen die zij verdient, of minstens dat er te weinig daadkracht en ambitie zou worden vastgelegd in het resultaat van de conferentie.

Het leek er echter op dat de partijen van het VBD geleerd hebben van het falen van de nogal vage Aichi Biodiversiteitsdoelen, die in 2010 in Japan voor het vorige decennium waren vastgesteld. Uiteindelijk heeft COP15, de belangrijkste biodiversiteitsconferentie in meer dan een decennium, toch grotendeels aan de verwachtingen voldaan. Om ongeveer 3.30 uur plaatselijke tijd op maandag 19 december kwam het nieuws dat er een akkoord was bereikt.

30 x 30 x 30

Het resultaat is een kader met ambitieuze en precieze doelstellingen voor concrete actie en voldoende middelen voor de implementatie, die in een traceerbare en gecoördineerde aanpak moeten worden uitgevoerd. De overeenkomst omvat doelstellingen om tegen het einde van het decennium in 2030 30% van de planeet te beschermen voor de natuur, 500 miljard dollar aan milieuschadelijke subsidies te hervormen en 30% van de aangetaste terrestrische, binnenwater-, kust- en mariene ecosystemen van de planeet te herstellen.

Verder kwamen de ondertekenaars overeen om het door de mens veroorzaakte uitsterven van bedreigde soorten een halt toe te roepen en het areaal aan natuurlijke ecosystemen tegen 2050 aanzienlijk te vergroten (handhaven, verbeteren en herstellen) en de abundantie van wilde soorten tot gezonde en veerkrachtige niveaus op te voeren. Om ervoor te zorgen dat de ecosysteemfuncties en -diensten zowel de huidige als de toekomstige generaties ten goede komen, verbinden de landen zich ertoe ons milieu en de soorten die erin leven duurzamer te gebruiken en te beheren en de aandacht voor ecosystemen en biodiversiteit een integraal onderdeel te maken van alle beleidsprocessen en economische activiteiten, ook buiten de beschermde gebieden.

Ook dat de genetische diversiteit binnen populaties van wilde en gedomesticeerde soorten in stand moet worden gehouden, waarbij hun aanpassingsvermogen moet worden gevrijwaard, en dat de monetaire en niet-monetaire voordelen van het gebruik van genetische rijkdommen en traditionele kennis eerlijk en billijk moeten worden verdeeld (waarbij ook rekening moet worden gehouden met inheemse volkeren en plaatselijke gemeenschappen) is specifiek in de overeenkomst opgenomen.

Om dit alles te bereiken is uiteraard een herverdeling van de financiële middelen nodig, zowel binnen als tussen landen. Niet onverwacht vormden discussies over geld tot in de laatste fase van de onderhandelingen het grootste obstakel, waarbij sommige van minder ontwikkelde landen extra financiële steun wensten. Maar ook in dit verband eindigde COP15 met een breed gedragen consensus.

Een meer gedetailleerde beschrijving van de vier overkoepelende mondiale doelstellingen en de 23 streefdoelen van het biodiversiteitskader van Kunming-Montreal is te vinden in het officiële persbericht van de COP15 van het VBD.

Een breuk met het verleden?

Hoewel de overeenkomst van Kunming-Montreal niet juridisch bindend is, zullen de regeringen de taak krijgen om hun vooruitgang bij het bereiken van de doelstellingen aan te tonen met nationale biodiversiteitsplannen, vergelijkbaar met de nationaal vastgestelde bijdragen die landen gebruiken om aan te tonen dat zij vooruitgang boeken bij het bereiken van de klimaatovereenkomst van Parijs.

Dr. Hendrik Segers, coördinator van het Belgisch Nationaal Knooppunt voor het Verdrag inzake Biologische Diversiteit, sluit een bijzonder drukke periode af met een goed gevoel: "Nooit eerder werden overheden geconfronteerd met zulke concrete doelstellingen die internationaal werden vastgelegd voor de bescherming en het herstel van de biodiversiteit, en meer in het algemeen van de natuur. Het akkoord van Kunming-Montreal moet dan ook worden beschouwd als een historische stap om afstand te nemen van de tijd waarin de mensheid er niet in slaagde te breken met de voortdurende vernietiging van ecosystemen en de achteruitgang van de biodiversiteit."

Het KBIN op COP15

Verschillende teams van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) waren actief betrokken bij de voorbereiding van de Belgische inbreng voor COP15, maakten deel uit van de Belgische delegatie ter plaatse en namen deel aan de onderhandelingen en de organisatie van nevenevenementen.

Nationaal Knooppunt voor het Verdrag inzake biologische diversiteit (NFP-CBD)

De algemene missie van het KBIN "De wetenschappelijke gemeenschap, beleidsmakers en de maatschappij voorzien van goede en relevante wetenschap en passend advies over de natuur en het duurzaam beheer ervan" en de hoofddoelstellingen van het Verdrag inzake Biologische Diversiteit "De biodiversiteit behouden, het duurzaam gebruik ervan bevorderen en een billijke verdeling van de voordelen verbonden aan de exploitatie van genetische rijkdommen garanderen" sluiten perfect aan bij elkaar met betrekking tot het duurzaam gebruik en beheer van biodiversiteit en ecosystemen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het Belgisch Nationaal Knooppunt voor het VBD in het KBIN is ondergebracht. Het bevorderen van de samenwerking tussen relevante stakeholders in biodiversiteit in België is een kerntaak van het knooppunt en het voorbereiden/coördineren van de input voor de COP's van het VBD is een essentieel onderdeel van het NFP-mandaat.

Belgisch Biodiversiteitsplatform (BBPF)

Het Belgisch Biodiversiteitsplatform is een nationale interface tussen wetenschap en beleid, gefinancierd door het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO). Het wordt gehost door vier organisaties (BELSPO, KBIN, INBO en DEMNA) en biedt toegang tot primaire biodiversiteitsgegevens en onderzoeksinformatie en moedigt interdisciplinaire samenwerking tussen wetenschappers en beleidsmakers aan. Het adviseert over de aanwijzing van onderzoeksprioriteiten inzake biodiversiteit en promoot het Belgische biodiversiteitsonderzoek op internationale fora. Het Belgisch Nationaal Knooppunt voor IPBES (Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten) is ook ondergebracht bij het BBPF. De activiteiten van dit Nationaal Knooppunt omvatten het betrekken van Belgische experts en stakeholders bij het werkprogramma en de activiteiten van IPBES. Het IPBES Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services (2019), de meest uitgebreide synthese ooit van gepubliceerde informatie over het onderwerp, was een belangrijke bron van informatie en motivatie voor de besprekingen op COP15.

Het BBPF, dat het Belgische knooppunt van de Global Biodiversity Information Facility huisvest en namens BELSPO coördinator is van Biodiversa+, organiseerde samen met deze twee organisaties een COP15 nevenevenement dat gericht was op het opbouwen van capaciteit om open biodiversiteits-gegevens te leveren voor onderzoek en besluitvorming ter ondersteuning van het Global Biodiversity Framework. Het BBPF heeft ook als spreker deelgenomen aan het wetenschapsforum, waar het de plannen van Biodiversa+ toelichtte om een Europees observatienetwerk op te zetten om de vooruitgang in Europa op weg naar de nieuwe doelstellingen te helpen monitoren en volgen. Voorts heeft de BBPF het communicatie-evenement "Speaking up for Nature" van de Internationale Unie voor het behoud van de natuur (IUCN) gemodereerd om de communicatie tussen de IUCN en het VBD te versterken. Samen met de IPBES-voorzitter verzorgde het BBPF ook de debriefing van het wetenschapsbeleidsforum, georganiseerd door de Post-2020 Global Biodiversity Framework EU Support.

Capaciteiten voor biodiversiteit en duurzame ontwikkeling (CEBioS)

CEBioS (Capacities for Biodiversity and Ecosystem Services) is een programma gefinancierd door het Directoraat-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking (DGD) dat ook bij het KBIN is ondergebracht. Het voert capaciteitsopbouw uit voor partners van de Belgische ontwikkelingssamenwerking op het gebied van behoud van biodiversiteit en duurzaam beheer gekoppeld aan armoedebestrijding. Als zodanig werkt CEBioS in het kader van de internationale verplichtingen van België, onder meer in het kader van het VBD. De activiteiten omvatten institutionele samenwerking met partnerorganisaties, oproepen tot het indienen van voorstellen voor korte subsidies, workshops, opleidingen, beleidsondersteuning, specifieke projecten, bewustmaking van het publiek en publicaties. CEBioS verstrekte ook de nodige middelen voor de aanwezigheid ter plaatse van verscheidene leden van Afrikaanse delegaties op COP15, die allen afkomstig zijn uit partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.

CEBioS en UNESCO organiseerden een succesvol nevenevenement op COP15, dat paste in de inspanningen om biodiversiteit te integreren in het domein van ontwikkelingssamenwerking en de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de VN. In het eerste deel van het evenement werd een voorbeeld van beste praktijken en lessen uit 10 jaar capaciteitsontwikkeling in Afrika gepresenteerd, terwijl het tweede deel was gewijd aan de presentatie van een nieuw praktisch handboek over de beoordeling van ecosysteemdiensten in Afrikaanse biosfeerreservaten (het EVAMAB 3-jarenproject).